Tiroid bezinin az çalışması (Hipotiroidi)
Hipotiroidi nedir ?
Hipotiroidizm, yani tiroid bezinin olması gerekenden daha az çalışması, halk arasında yaygın görülen bir hastalıktır. Hipotiroidi olarak da bilinen bu hastalık, tiroid bezinin yeteri kadar tiroid hormonu salgılayamamasına sebep olur.
Tiroid bezi boğazın başlangıç bölümünde yer alır ve kelebek şeklinde bir yapıya sahiptir. Bu bez tarafından salgılanan hormonlar kana karışarak vücudun hemen her noktasını etkiler. Kalp ve beyinden tutun, kaslar ve deriye kadar. Sağlık için hayati derecede önem taşıyan tiroid bezinin az çalışması çeşitli hastalıkları tetikler.
Tiroid nedir ?
Bedendeki tüm hücrelerin besinlerden elde edilen enerjiyi nasıl kullanacağını, ki buna metabolizma denir, tiroid hormonu kontrol eder. İnsan bedenine olan diğer birçok etkisinin yanı sıra metabolizma vücut sıcaklığını, kalp atış hızınız ve kalorileri ne kadar iyi yaktığınızı belirler. Eğer yeteri kadar tiroid hormonunuz yoksa, vücudunuzdaki diğer tüm organlarla birlikte metabolizmanız yavaşlar. Bu da bedenin daha az enerjiye sahip olması anlamına gelir.
Hipotiroidi neden olur ?
Hipotiroidi nedenlerine baktığımızda en yaygın etken olarak karşımıza Haşimoto tiroiditi çıkar. Tiroidit, tiroid bezinde meydana gelen iltihaplanmaya denir. Haşimoto tiroiditi ise bir tür bağışıklık sistemi bozukluğudur. Bu rahatsızlığa yakalanan hastalarda vücudun ürettiği antikorlar, tiroid bezine saldırır ve tahrip eder. Bazı durumlarda tiroidit viral enfeksiyon sonucu da ortaya çıkabilir.
Tiroid bezinin az çalışmasına yol açan diğer sebepler ise şu şekilde sıralanabilir:
Boyun bölgesine radyasyon terapisi
Lemfoma gibi bazı kanser türlerini tedavi ederken boyun bölgesine radyasyon uygulanması zorunlu olabilir. Bu gibi durumlarda radyasyon, tiroid bezindeki hücrelere zarar verebilir. Bunun sonucunda da tiroid bezinin tiroid hormonu üretmesi daha da zorlaşır, bez verimsiz çalışır.
Radyoaktif iyot tedavisi
Bu tedavi yöntemi çoğunlukla hipertiroidizm olarak da bilinen, aşırı derecede aktif tiroid bezine sahip hastalarda uygulanır. Tıpkı radyasyon terapisinde olduğu gibi radyoaktif iyot tedavisinde de tiroid bezi hasar alır ve hipotiroidi rahatsızlığı ortaya çıkar.
Çeşitli ilaç tedavileri
Kalp ve damar rahatsızlıkları, psikiyatrik vakalar ve kanser tedavisinde kullanılmak üzere hastaya reçete edilen bazı ilaçlar tiroid hormonunun üretimini olumsuz etkileyebilir. Bünyesinde amiodaron etken maddesini barındıran Cordarone ve Pacerone gibi ilaçlar bu listeye dahil edilebilir.
Tiroid ameliyatı
Tiroid bezinin alınması için yapılan ameliyatlar, hipotiroidi rahatsızlığına yol açacaktır. Eğer tiroid bezinin yalnızca bir kısmı alınırsa, geriye kalan parça vücudun ihtiyaç duyduğu tiroid hormonunu üretmeyi başarabilir.
İyot eksikliği
Vücudunuzun tiroid hormonu üretebilmesi için iyota ihtiyacı vardır. İyot vücut tarafından üretilmediği için bu maddeyi ancak beslenme yoluyla alabilirsiniz. Bunun için yapılması gereken alınan gıdalarda iyotlu sofra tuzu kullanımına ağırlık vermek olacaktır. Marketlerde satılan hemen her tuz iyotlu olduğu için bu noktada sıkıntı yaşamanız çok zor. Ayrıca yumurta ve kabuklu deniz hayvanları doğal iyot kaynakları arasında yer alır. Sonuç itibariyle hipotiroidi ve beslenme arasında doğrudan bir bağlantıdan söz edilebilir.
Gebelik
Sebebi henüz tam olarak bilinmiyor olsa da, tiroid bezindeki iltihaplanma bazen gebelik sonrası meydana gelebilir. Bu rahatsızlık tıp literatüründe postpartum tiroidit olarak adlandırılır. Hastalığa yakalanan kadınların tiroid hormonu seviyesinde yüksek oranda artış gözlenir, akabinde ise hormon seviyesi ciddi bir düşüş gösterir. Neyse ki postpartum tiroidit rahatsızlığına yakalanan çoğu kadının tiroid bezi, ilerleyen dönemde normal işlevine geri kavuşur.
Yenidoğan hipotiroidi
Bazı bebekler doğumdan itibaren tiroid bezi kaynaklı rahatsızlıklar yaşayabilir. İdeal şekilde gelişmeyen veya çalışmayan tiroid bezi olan bebeklerde görülen bu tür hipotiriodizm rahatsızlığı, konjenital hipotiroidi olarak da adlandırılır. Günümüzde hastalar bu hastalığa karşı yeni doğan bebeklerde tarama yapmaktadır.
Hipofiz bezi bozuklukları
Çok nadir görülüyor olsa da hipofiz bezinde meydana gelebilecek bir sorun, tiroid hormonunun üretimine olumsuz etki edebilir. Çünkü hipofiz bezi de tiroid stimüle edici hormon (TSH) olarak bilinen bir hormon üretir. Bu hormon, tiroid bezini ne kadar hormon üretip salgılaması gerektiği noktasında uyarır.
Hipotalamus bozukluğu
Hipotiroidinin çok nadir görülen bir sebebi de beyindeki hipotalamus adlı bölgenin yeteri kadar TRH hormonu üretmemesinden kaynaklanır. TRH adı verilen bu hormon, hipofiz bezinin ne kadar TSH hormonu salgılayacağına karar verir.
Primer hipotiroidi, bizzat tiroid bezinin kendisinden kaynaklanan bir rahatsızlığa işaret eder. Sekonder hipotiroidi ise başka bir sorunun tiroid bezinin hormon üretebilme kapasitesine olumsuz etki etmesinden kaynaklanır. Örnek vermek gerekirse, hipofiz bezi ve hipotalamus tiroid hormonunun salınımını uyaran hormonları üretir. Vücudun bu bölgelerinde ortaya çıkacak herhangi bir sorun, tiroid hormonunun az çalışmasına yol açabilir. Ayrıca hipotalamusun tiroid bezinin daha az çalışmasına yol açtığı bazı rahatsızlıklar tersiyer hipotiroidi olarak da adlandırılır.
Kimler hipotiroidi riski altında
Kadınlar, özellikle de yaşlı kadınlar, erkeklere nazaran hipotiroidi rahatsızlığına yakalanmaya daha elverişlidir. Ayrıca aile bireylerinde bağışıklık sistemi rahatsızlıkları veya hipotiroidi hastalığı olan kişilerde de bu hastalık görülebilir.
Diğer risk faktörleri ise aşağıdaki gibidir:
- Irk (Beyaz veya Asyalılarda daha sık görülür)
- Yaş (Yaşlılarde risk daha fazladır)
- Saçı erkenden grileşen kişiler
- Tip 1 diyabet, multipl skleroz, romatoid artrit, çölyak hastalığı, Addison hastalığı, vitiligo veya vitamin B-12 eksikliği anemisi gibi bağışıklık sistemi rahatsızlığı olan kişiler.
- Bipolar bozukluk
- Down sendromu
- Turner sendromu
Hipotiroidi belirtileri
Yaşam kalitesini olumsuz etkileyen tiroid az çalışması belirtileri bazen hiç anlaşılmaz, bazen de diğer hastalıklarla karıştırılır. Ancak tiroid bezi az çalışması belirtileri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Adet döngüsünde değişiklik
- Kabızlık
- Depresyon
- Saçın kuruması ve saç kaybı
- Ciltte kuruluk
- Yorgunluk
- Soğuğa karşı artan hassasiyet
- Kalp atış hızının yavaşlaması
- Açıklanamayan kilo artışı veya kilo vermekte güçlük
- Karpal tünel sendromu
“Hipotiroidi belirtileri nelerdir?” sorusunun cevabı yukarıdaki gibi sıralanabilir.
Öte yandan bebeklerde hipotiroidi bazen hiçbir şekilde belirti göstermeyebilir. Yine de bebeklerde hipotiroidi belirtileri şu şekildedir:
- El ve ayaklarda soğukluk
- Kabızlık
- Çok fazla uyuma
- Kısık, boğuk sesle ağlama
- Yeteri kadar büyüyememe
- Kasların güçsüz olması
- Kalıcı sarılık (Göz akının ve cildin sararması)
- Zayıf beslenme alışkanlığı
- Yüzde, midede ve dilde şişkinlik
- Dil sarkması
Eğer yukarıda listelenen belirtilerden biri veya birkaçını bebeğinizde gözlemlediyseniz, bir an önce çocuklarda hipotiroidi tedavisi için doktorunuzdan randevu almanız tavsiye edilir. Bu belirtilerin başka tıbbi sorunlardan kaynaklanabileceğini de akılda tutmakta fayda olacaktır.
Hipotiroidi teşhis
Hastalığın belirtilerinden şüphelenen ve hipotiroidi tedavisi olmak isteyen kişilerin, doktorun istediği kan testinin ardından hormon seviyelerini ölçtürmeleri gerekir.
Laboratuvar ortamında tiroid stimüle edici hormon (TSH) ve T4 (Tiroksin) hormonları ölçülür. Eğer kandaki T4 hormonu seviyesi, normalin altındaysa hipotirodi teşhisi konulabilir. Ancak bazı kişilerde T4 hormonu normal düzeydeyken TSH seviyesinde artış gözlemlenebilir. Hipotiroidinin erken evresi şeklinde nitelendirilen bu durum, tıp dilinde subklinik hipotiroidi olarak adlandırılır. Çokça merak edilen “Subklinik hipotiroidi nedir?” sorusunun cevabı bu şekilde verilebilir.
Eğer test sonuçları ve fiziksel muayene sonucu anormal gözüküyorsa, doktorunuz tiroid ultrasonu veya tiroid taraması isteyebilir. Bu taramalarla tiroid bezindeki nodüller veya iltihaplanmalar gözlemlenir.
Hipotiroidi tedavisi
Doktoru tarafından hipotiroidi teşhisi konulan hastalar, reçete edilen sentetik (insan yapımı) tiroid hormonu içeren hipotiroidi tedavisinde kullanılan ilaçları her gün almak zorundadırlar. Ancak bu noktada alınan diğer bazı ilaçların, vücudun sentetik tiroid hormonunu özümseme performansına etki edebilir. Bu yüzden kişilerin almak istediği tüm ilaç ve takviyelerin doktor bilgisi ve izni dahilinde alması tavsiye edilir. Keza hipotiroidi bitkisel tedavi yöntemleri için de aynı durum geçerlidir.
Ayrıca hipotiroidi değerlerini ölçmek için düzenli kan testleri yaptırılmalıdır. Bu seviyeler zaman içinde değiştikçe ilaç tedavisinin dozajında da değişikliğe gidilebilir.
Hipotiroidi tedavi edilmezse
Hormonlar vücudumuzu doğrudan etkilediği için hipotiroidi rahatsızlığının tedavi edilmemesi, aşağıda adı geçen hastalıkları tetikleyebilir:
Ayrıca gebe kadınlarda görülen tiroid problemleri, anne karnında gelişmekte olan bebeği olumsuz etkileyebilir. Çünkü hamileliğin ilk üç ayında bebek, ihtiyaç duyduğu tüm tiroid hormonlarını anneden alır. Eğer annede hipotiroidi rahatsızlığı varsa bebek yeteri kadar tiroid hormonu alamamış olur. Bu da bebeğin zihinsel gelişimiyle alakalı sorunlara yol açar.
Öte yandan tiroid hormonunun çok kritik seviyelere düşmesi durumunda hayatı tehdit eden miksödem rahatsızlığı ortaya çıkar. Hipotiroidinin çok şiddetli hali olarak nitelendirebileceğimiz bu hastalık, kişinin komaya girmesine veya bilincini kaybetmesine yol açabilir. Ayrıca miksödem vücut sıcaklığının çok düşük seviyelere gerilemesine, bunun sonucunda da hastanın hayatını kaybetmesine sebep olabilir. Tüm bu ihtimaller, tiroid bezinin az çalışması tedavisinin ne kadar önemli olduğuna işaret ediyor.
