Çocuklarda Oyunun Önemi

Her nasıl ki koşmak için önce yürümek, yürümek içinse önce emeklemek gerekiyorsa; ruhsal ve fiziksel olarak sağlıklı bir yetişkin olabilmek için ise önce yeterince oyun oynayabilmiş olmak gerekir. Oyun oynamak yetişkinler tarafından boş bir iş, bir eğlence olarak görülür; oysa çocukların en asli görevidir. Bir yetişkinin çalışıp eve ekmek getirmesi ile bir çocuğun oyun oynayarak bir şeyler ortaya koyabilmesi eşit derecede öneme sahiptir.

Bu ve buna benzer sebeplerle çocukları oyunlardan uzaklaştırmak ya da oyuna hiç dâhil olmayarak çocuğu devamlı yalnız bırakmak ebeveyn ile çocuk arasındaki bağı zayıflatacaktır. Oyunlar bir keşif yolculuğudur. Hem çocuk yaşadığı dünyayı keşfeder hem de ebeveynler çocuklarının iç dünyalarından haberdar olur. Hem çocuğun her açıdan sağlıklı gelişimi için hem de ilişkilerde sıkı bağlar kurulabilmesi için çocuklarda oyunun önemi iyi kavranmalıdır.

Zihinsel gelişim, önder rolündedir. Duygusal, fiziksel ve sosyal gelişimin yolunda gidebilmesi için öncelikle çocuğunun zihninin gelişmesi, algılayış biçiminin güçlenmesi gerekir. Bu da ancak oyunlarla mümkündür. Çocuklar oyun oynarken yeni kelimeler keşfeder. O kelimelerin cümle içerisinde nasıl kullanıldığını öğrenir. Yani oyunun dil gelişimine büyük katkısı vardır. Dillin gelişmesiyle iletişim gelişir. İletişim geliştikçe çevrede olan biteni kavramak, analiz etmek, yeni sorular sorabilmek, sorunlara çözümler üretebilmek imkânlı hale gelir. Dil ile birlikte duygusal ve sosyal gelişim aşamalarına da yol açılmış olur.

Oynanan her oyunun bir kuralı vardır. Bazı oyunlar sayı saymayı, bazıları ise renkleri ve şekilleri ayırt etmeyi gerektirir. Aynı oyunlar farklı yollarla ya da farklı kurallarla oynandığında “alternatif üretme yetisi” gelişir. Çocuklar sorunlara farklı açılardan yaklaşarak çözüm üretebilmeyi öğrenir. Duygu ve düşüncelerini iyi bir şekilde ifade edebilen ve kendi sorunlarına çözümler bulabilen çocukların öz güvenleri gelişir. Öz güveni gelişmiş bir çocuk; duygusal, fiziksel ve sosyal gelişime hazır hale gelmiş bir çocuktur.

Duygusal gelişimler genellikle “taklit oyunlarıyla” mümkündür. Çocuklar en çok anne veya babalarını taklit ederler. Arada sırada uğradıkları doktorlarından, her hafta içi gördükleri kreş öğretmenlerinden, eve sık sık uğrayan misafirlerden bir şeyler kaparlar ve onları yansıtırlar. Doktorculuk, öğretmencilik, evcilik gibi oyunlar oynarlar. Bu süreçte pek çok kişi rol model alınır. Ödünç alınan bu karakterler ve duygular çevredeki yetişkinlerin tepkileriyle ve sözleriyle şekillenir. Örneğin; çok küfür eden birisi taklit edildiği zaman çevreden olumsuz tepkiler yağarsa, çocuk bu tepkilerle bir daha karşılaşmamak için bu rolden vazgeçer. Tam aksine çocuk küfür ettiği için etraftaki kişiler gülerse, sırf ortamı eğlendirmek için “Hadi amcaya bir küfür et bakayım.” diyerek bu davranışı desteklerse, çocuk bunu bir marifet gibi görür ve devam ettirir. Çocuklar geleceğin yetişkinleridir. Anlık eğlenceler için çocuklar oyun adı altında çirkin davranışlara yönlendirilmemelidir.

Taklit ile birlikte çocuk empati kurmayı, farklı duyguları yaşamayı (sevgi, korku, sevinç, arkadaşlık, öfke, heyecan), başkalarının tarafından bakmayı öğrenir. Hoşgörü ve anlayış duyguları gelişir; çünkü her insanın farklı karakterlere sahip olduğunu, duygularının ve zevklerinin farklı olduğunu keşfetmeye başlarlar. Ebeveynler çocuklarıyla oyun oynarken onlara ayak uydurmalıdır. Oyunu çocuklarının yönetmesine izin vermelidir ve mümkünse hiç müdahale etmemelidir. Böylelikle anne ve baba çocuklarının zihinlerine nelerin girdiğini, hangi duygularda olduğunu, kime kızdığını ya da kimi model olarak seçtiğini daha iyi keşfeder. Oyun sona erdiğinde ebeveynler çocuğunu çok daha iyi tanımış ve neye ihtiyacının olduğunu daha iyi kavramış olur.

Oyunlar, çocukları aktif hale getirir. Enerjiyi kanalize edecek verimli bir yoldur. Oyun oynarken hareket eden uzuvlardaki kaslar gelişim gösterir. Denge kurma, hareketleri kontrol altına alma (örneğin koşarken bir anda durabilme), hızlanma, odaklanma becerileri gelişir; vücut güç ve esneklik kazanır. Çocuklar bu şekilde kendi fiziksel özelliklerinin farkına vararak bu özelliklerle neler yapabileceğini düşünür ve engel olarak gördüğü pek çok şeyi aşmaya odaklanır. (Bu süreçler güzel olduğu kadar aynı zamanda riskli süreçlerdir. Bu yüzden çocukları başıboş bırakmamakta, doğruyu yanlışı ayırt etme becerileri tamamen gelişene kadar göz önünde tutmakta fayda vardır.)

Kaba Motor: Büyük kas gruplarının çalışmasını ifade eder. (Kol kasları, bacak kasları, boyun kasları vs.) Atlamak, zıplamak, yürümek, koşmak, yüzmek, dans etmek, tırmanmak gibi eylemlerle kaba motor aktif hale gelir. Kaba motor bebeklikten itibaren hızlı bir şekilde gelişim gösterir. İnce motor gelişimi ise oldukça yavaştır.

İnce Motor: Küçük kas gruplarındaki hareket becerisini ifade eder. Burada parmak kasları etkin roldedir. Kalemi doğru şekilde tutabilmek, yazı yazmak, makas kullanmak, resimler yapmak, düğme iliklemek, ayakkabı bağcıklarını bağlamak, kendi ekmeğine tereyağı sürmek gibi şeyler ince motor becerisine örnek olarak verilebilir.

Çocuğun sosyal etkileşim kurduğu ilk kişi annesidir. Bundan dolayı anne ile geçirilen oyun dakikaları pek çoğundan daha kıymetli olur. Kardeş ise ilk arkadaştır. Kardeşi olan çocuklar sosyal iletişim konusunda tek çocuklara göre her zaman daha şanslıdır. Bir arada oynayan kardeşler uzun süre bir paylaşım içerisinde olur. Oyunu ve oyuncakları paylaşır. Birbirlerine kızsalar ya da kavga etseler de bu süreçte birbirleriyle geçinmek durumunda kalırlar. Bu durumdaki çocuklar dışarıdaki diğer arkadaşlarına karşı nasıl bir yaklaşımda bulunabileceğini daha iyi bilir.

Çocuğun sosyal anlamda daha iyi gelişebilmesi için öncelikle sosyal bir ortamda olması gerekir. Okul öncesi eğitim bunun için bulunmaz bir fırsattır. Kreş ortamında çocuklar oyun oynarken birbirleriyle geçinmeyi, oyuncakları paylaşmayı, sıraya girmeyi, birbirlerinin haklarını korumayı, işbirliği kurabilmeyi öğrenir. Hangi davranışların kabul görmediğini, hangilerinin anlayışla karşılanabileceğini keşfeder. Birlik beraberlik içerisinde yapılan her şeyde kurallar vardır. Kurallar düzeni korumak içindir. Kurallar barındıran oyunlar ve o kurallara uyum sağlama çabaları, çocukları medeni ve hakkaniyetli olma konusunda geliştirir. Aynı zamanda çocuk bu kurallar çerçevesinde kendi haklarını korumayı, kazanmayı ve kaybetmeyi öğrenir.

Oyunlar topluma ayak uydurma becerisi de kazandırır. Eşyalara sahip çıkmak, kişisel temizliğe dikkat etmek gibi toplum tarafından onaylanan davranışları pekiştirir.